Las, dwa, trzy – czyli o zajęciach edukacyjnych w przyrodzie
Edukacja leśna, edukacja przygodowa, outdoorowa, demokratyczna, alternatywna, bliskościowa…
W ostatnich latach w ofercie placówek i inicjatyw edukacyjnych (głównie niepublicznych) pojawiło się wiele nowych określeń, w których łatwo się pogubić. Każde z nich opisuje podejście do edukacji, które zasługuje na osobne omówienie, choć wszystkie mają wspólne dwa elementy – korzystanie w procesie edukacyjnym z bycia w przyrodzie oraz kładzenia dużego nacisku na komunikację: zarówno tę przebiegającą na linii dorosły opiekun-dzieci jak i pomiędzy dziećmi.
Na terenie gminy Leśna również powstała inicjatywa inspirowana nowymi kierunkami w edukacji dzieci w wieku przedszkolnym (3-6 lat). Fundacja Karkonoska we współpracy m.in. z Urzędem Miejskim w Leśnej, przeprowadziła projekt o nazwie „Las, Dwa, Trzy: działania przyrodnicze, integracyjne i komunikacyjne dla dzieci w wieku 3-6 z regionu Pogórza Izerskiego”. Od grudnia 2022 roku do września bieżącego roku grupa kilkanaściorga dzieci brała udział w cyklicznych zajęciach odbywających się w Pobiednej i Wolimierzu. Większości dzieci uczestniczących w zajęciach nie korzystała do tej pory z edukacji przedszkolnej i było to dla nich pierwsze doświadczenie łagodnej adaptacji (stopniowego tworzenia relacji z edukatorem i pozostawania pod jego opieką bez rodzica) i budowania relacji rówieśniczych w stałej grupie.
Fundacja Karkonoska zaprosiła do rozwijania projektu m.in. Karinę Animucką, instruktorkę i edukatorkę z regionu, współpracującą na co dzień z Fundacją Rozwoju Dzieci im. Jana Komeńskiego w Warszawie. Karina Animucka wprowadziła rodziny uczestniczące w projekcie w podstawowe założenia edukacji bliskościowej i opartej na metodzie Reggio Emilia – pedagoga, który kierował się założeniem „podążania za dzieckiem” i rozumiejącego edukację jako stwarzanie sytuacji, w których dziecko może samodzielnie tworzyć, eksperymentować i uczyć się. Miejscem spotkań była świetlica OSP w Pobiednej i prywatna przestrzeń w Wolimierzu. Ale zajęcia odbywały się głównie w plenerze – na łąkach rozciągających się między Pobiedną i Wolą Sokołowską, w przydomowych ogrodach i przede wszystkim w lesie.
Edukacja leśna to nie tylko spacery i nauka rozpoznawania gatunków roślin, czy zwierząt. W tym podejściu wszystkie elementy rozwoju dziecka – motoryczne, intelektualne, interpersonalne – mogą odbywać się w przyrodzie. Slalom między szyszkami, liczenie jagód, pisanie liter patykiem po śniegu, odwracanie przewróconych żuków, ale też umiejętność dbania o swoje potrzeby (samodzielne spakowanie wody, zabranie ciepłej bluzy i założenie nieprzemakalnych spodni) – las może być salą edukacyjną, w której dzieci doświadczają swobody, ale także granic, które wyznaczają szacunek do natury i siebie nawzajem.
Ważnym elementem cyklicznych spotkań, było rozwijanie umiejętności komunikacyjnych. Dzieci uczestniczące w zajęciach każdorazowo były zapraszane, aby usiąść w kręgu, który daje poczucie bycia grupą i widzenia siebie nawzajem. Krąg uczy zbierania głosu i cierpliwość w słuchaniu innych, pozwala omówić konflikty i wspólne szukać rozwiązań, ale też wprowadzić tematy, które dzieci zgłębią w trakcie spotkania.
Na projekt „Las, dwa, trzy” składały się nie tylko zajęcia cykliczne (odbyło się ponad 80 spotkań!), ale również trzy wydarzenia otwarte – Leśne Spacery Rodzinne obyły się w kwietniu (w Przecznicy), w lipcu (w Wolimierzu) oraz we wrześniu (w Kopańcu). Każdy z nich był prowadzony przez inny duet edukatorów, którzy zapraszali dzieci wraz z opiekunami do aktywnego i twórczego spędzenia razem czterech godzin w przyrodzie. Obserwacja leśnej ściółki, rozpoznawanie głosów ptaków, nauka orientowania mapy względem kierunków świata, odrysowywanie kory drzew, rozłupywanie kamieni wyłowionych ze strumienia, rozpoznawanie minerałów, krzesanie ognia i pieczenie ciasta na patykach – to tylko niektóre z zadań i doświadczeń, do których zaproszone były uczestniczące w spacerach rodziny. Ideą organizatorów było, aby w ten sposób przekazać rodzicom/opiekunom pomysły na wspólne spędzanie czasu z dziećmi z wykorzystaniem wyjątkowych zasobów przyrodniczych, które otaczają nas na co dzień na Pogórzu Izerskim.
Tym, co łączy nowe podejścia powstające w edukacji jest również dbałość o komunikację. Przykładowo – jest to unikanie nie tylko kar, ale również pochwał. Zamiast tego nazywane są zachowania i ich konsekwencje. Wynika to z założenia, że dziecko choć oczywiście potrzebuje przewodnictwa i uwagi dorosłego edukatora/opiekuna, to nie potrzebuje być oceniane. Zamiast ocenić pracę („jak ładnie narysowałaś”) edukator może powiedzieć: „widzę, że już skończyłaś i cieszysz się ze swojego obrazka – czy opowiesz mi o nim?”. Celem takiej komunikacji jest nazywanie zachowań (bez oceniania ich) i pozwalanie dzieciom, na budowanie poczucia własnej wartości, które nie jest uzależnione od głosu z zewnątrz. Organizatorzy projektu włączyli do programu również zajęcia dla dorosłych polegające na rozwijaniu kompetencji w tym obszarze. Wiosną w Centrum Społecznym w Leśnej odbył się krótki kurs uczący podstaw „komunikacji bez przemocy” (NVC – Non Violent Communication) skierowany do rodziców i opiekunów. Renata Rutkowska-Korn, dyplomowana instruktorka tej metody pochodząca z naszego regionu, przekazała uczestnikom podstawowe założenia metody NVC, w której jest miejsce na nazywanie swoich emocji i wyrażanie potrzeb oraz próśb. W pracy z dziećmi, metoda NVC pozwala założyć, że „nie ma niegrzecznych dzieci”, a wszystkie trudne lub dezorganizujące pracę grupy zachowania wynikają z określonych potrzeb, których dziecko nie zawsze jest świadome i często nie potrafi jeszcze zakomunikować. Przykładowo – gdy dziecko się niegroźnie przewróci, ale reaguje głośnym płaczem, to zgodnie z tym podejściem dorosły opiekun zamiast powiedzieć „nie płacz, nic się nie stało”, raczej nazywa fakty i pomaga zrozumieć emocje powodujące zachowanie, a także odpowiedzieć na potrzebę: „przewróciłeś się i płaczesz, przestraszyłeś się i boli cię kolano, jestem tutaj”.
Projekt „Las, dwa, trzy” kończy się wraz z końcem września 2023. Jednak grono rodziców, których dzieci korzystały z zajęć regularnie, zamierza kontynuować i rozwijać inicjatywę na własną rękę, w ramach sąsiedzkiej współpracy i integracji. W ich przekonaniu dzieci nawiązały ważne relacje i zdobyły umiejętności, które im służą, a sami – jako dorośli opiekunowie – mają możliwości i chęci, aby aktywnie angażować się na rzecz takiej formy edukacji, która odpowiada ich podejściu do wychowania i bycia z dziećmi.
Tekst: Agnieszka Pajączkowska
Zdjęcia: Piotr Spigiel
Kontakt do organizatorów projektu: lasdwatrzycztery@gmail.com Projekt „LAS, DWA, TRZY: działania przyrodnicze, integracyjne i komunikacyjne dla dzieci w wieku 3-6 z regionu Pogórza Izerskiego” został sfinansowany w ramach Programu „Fundusz pomocowy dla organizacji pozarządowych oraz inicjatyw obywatelskich 2022-23”, utworzonego przez Polsko-Amerykańską Fundację Wolności, realizowanego przez Fundację Edukacja dla Demokracji.
